Lianne, de vriendin van Eveline (42), overleed 22 april door zelf-euthanasie. Ze was pas 33 en liet een man en een dochtertje van acht jaar achter.
‘De laatste maand van Lianne’s leven is de zwaarste maand uit mijn vriendschap met haar geweest, maar ook de mooiste. En dan haar uitvaart….er waren zoveel mensen die intens van haar hielden. Had ze nou maar zoveel van zichzelf kunnen houden.’
‘In de ruim vier jaar dat ik Lianne kende, groeide er een dierbare vriendschap tussen ons. Onze kinderen kwamen in groep 1 bij elkaar in de klas. Mijn dochter was het eerste kindje dat met haar dochter Britt mee naar huis ging, Lianne was verpleegkundige en fotograaf en als mijn dochter bij haar speelde maakte ze altijd veel foto’s en die appte ze dan naar me. Lianne leek de perfecte moeder. Ze was supercreatief en knutselde de mooiste dingen met de meiden. Gaandeweg kregen we wat meer contact, zo gingen we wel eens samen een ijsje halen met onze kinderen, en langzamerhand raakten we bevriend.
Na mijn tweede zwangerschap had ik wat moeite met weer op mijn oude gewicht te komen, en Lianne en ik besloten om twee keer per week ‘s avonds te gaan wandelen. Tijdens die gesprekken kwam er van alles los. Lianne vertelde me bijvoorbeeld dat ze anorexia had en getest werd op autisme, maar destijds had ik nog helemaal niet zo door hoe heftig dat voor haar was.
Van wandelen gingen we naar hardlopen, en daarbuiten deden we ook steeds meer leuke dingen samen. Met onze kinderen, maar ook met z’n tweeën. Ik merkte dat Lianne het fijn vond om met me te praten en wist inmiddels dat ze depressies had. Ze had me verteld dat ze rond haar vijfde al bij een therapeut liep, omdat ze destijds al zei dat ze niet meer wilde leven. Ik weet niet precies wat er allemaal is voorgevallen, maar wel dat Lianne een lastige jeugd heeft gehad en op hele jonge leeftijd ‘holding therapie’ kreeg. Een omstreden therapiesoort, waarbij de moeder of een therapeut een worstelend kind (met geweld) vasthoudt tot deze zich niet meer verzet. Dit kan duren van een aantal minuten tot een aantal uren. Dit zou ervoor zorgen dat Lianne zich beter zou kunnen hechten, iets waar ze problemen mee leek te hebben.
Haar verzet tijdens deze therapie heeft een diep trauma veroorzaakt. Ze had enorm heftige herbelevingen waarbij ze in een soort van trance: ‘Nee, nee, nee, niet doen, niet doen, nee, nee, nee’ bleef roepen. Daarnaast is ze haar vertrouwen in mensen, en dus ook haar moeder, verloren door de therapie die dus een averechts effect heeft gehad: In plaats van zich te hechten heeft ze zich onthecht en voelde de wereld voor haar onveilig.
Toch heeft ze tijdens haar jong-volwassenheid ook een aantal ‘goede’ jaren gekend. Lianne’s man Barry was haar jeugdliefde, ook hij heeft een tijdlang een ‘normale’ Lianne gekend: Een actieve vrouw, die graag dingen ondernam. Musea, reizen, lekker uit eten…. en ze was dol op haar werk in het ziekenhuis en fotograferen, met name baby’s en kinderen. Ze was echt enorm getalenteerd, stond voor iedereen klaar en onderhield veel contacten via internet. Menig influencer zou jaloers zijn op de betrokkenheid die ze verwierf op sociale media.
Naar de buitenwereld hield Lianne haar masker van perfecte vrouw – en later moeder – in stand, maar tegenover haar vriendinnen was ze open over hoe ze zich écht voelde. Ze was zich de laatste jaren slechter gaan voelen, waarvoor ze weer in therapie was gegaan. Thuis was het ook lastig. Britt zei eens dat ze niet wilde eten omdat mama ook niet at. Dat gevoel van falen als moeder, deed haar enorm veel pijn.
Lianne werd steeds depressiever en viel steeds meer af, werken was niet meer mogelijk. Ze had een ritme van op bed liggen, naar therapie en zich opladen om Britt uit school te halen. Wanneer Barry thuiskwam ging Lianne richting bed en zakte daar weg in haar eigen depressieve bubbel. Barry probeerde zo goed als hij kon haar op te vangen en te stimuleren om te eten. In de weekenden gingen ze destijds nog wel eens een stukje fietsen of naar een museum, maar daar moest Lianne dan de rest van de week van bijkomen.
Hoe moeilijk ze het vond om haar therapeut te vertrouwen door haar slechte ervaringen in het verleden, ze bleef gaan. Ze wist dat als ze een kans op een beter leven wilde, er iets moest gebeuren. Britt was haar grootste reden om te leven.. Ze ging ‘in volle angst vooruit’, zoals zij dat noemde. Lianne was een hele liefdevolle moeder die geloofde in onvoorwaardelijk opvoeden en heeft er, ondanks dat ze zelf kampte met een hechtingsstoornis, zo ongeveer een studie van gemaakt hoe haar eigen kind op een goede en veilige manier kon laten hechten. Zo heeft ze Britt jaren gedragen in een draagdoek en was ze lid van een draagclub waar ze elkaar naast draagadvies ook veel spraken over veilige hechting.
Wat ik denk, maar dat is psychologie van de koude grond, is dat toen Lianne haar autisme-diagnose kreeg, ze het gevoel had dat haar masker af kon. Dat ze het gevoel ‘ik moet dit kunnen’ los kon laten. Ze had heel lang haar uiterste best gedaan om ‘normaal’ te zijn, maar eigenlijk liep ze continu op haar tenen. Nu wist ze waarom al die dingen die voor anderen normaal waren, maar voor haar zo moeilijk, een oorzaak hadden. Ze zei ook wel eens dat ze sinds haar diagnose ‘steeds autistischer’ was geworden, waarschijnlijk omdat ze er nu van zichzelf aan mocht toegeven. Ze keerde steeds meer in zichzelf, haar behoefte aan voorspelbaarheid werd dwingender. Ze moest precies weten wat er op een dag ging gebeuren, en als iets dan anders liep, gaf dat stress. Ook werd ze steeds gevoeliger voor prikkels en liep ze vaak met een noise canceling koptelefoon. Doordat haar prikkelverwerking steeds moeilijker werd begon ze steeds meer te wiebelen en heen en weer te wiegen, tot het moment dat ze eigenlijk geen moment meer stil zat.
Ondertussen worstelde ze nog vreselijk met het toegeven dat ze bepaalde dingen niet meer kon opbrengen. Desondanks heeft ze voor de grootste periode klaar gestaan voor anderen, dat wilde ze ook heel graag. Ze overschreed haar eigen grenzen zodat ze er voor anderen kon zijn, bijvoorbeeld toen een vriendin met haar dochter in het ziekenhuis zat omdat die dochter een niertransplantatie kreeg. Lianne kookte toen dagenlang voor het gezin.
Iets wat ze vaak tegen me zei is: ‘Iemand moet mij redden.’ Maar als ik vroeg hóe ze gered moest worden, wist ze dat niet. Wel zei ze steeds vaker dat ze het moeilijk had. Zo erg, dat ze het leven eigenlijk niet meer zag zitten. In het begin was ik daar best laconiek onder: ‘Joh, het komt echt wel goed met jou’ zei ik dan. Maar langzamerhand begon ik door te krijgen dat ze het echt meende. De paniek werd alsmaar heftiger, ik zag haar verdrinken in haar eigen wanhoop.
Ik heb periodes gehad dat ik met mijn hoofd onder de dekens lag te huilen omdat ik me zo machteloos en wanhopig voelde. Dan dacht ik ‘Ik wil je niet kwijt!’ Ik kan op dit moment moeilijk onder woorden brengen waarom, want het klinkt niet als een gelijkwaardige vriendschap, dat weet ik. Toch voelde ik zoveel liefde voor haar.
Barry wist ondertussen ook niet goed wat hij met de situatie aan moest. In de periode waarin het nog niet heel slecht ging, deden ze alles samen. De boodschappen, naar zwemles met Britt, leuke dingen doen…. dat soort dingen. Ze deelden dezelfde zwarte humor en hielden van dezelfde dingen zoals cabaretiers en reizen. Lianne probeerde haar ziekte zoveel als mogelijk weg te houden van Britt, en ‘normaal’ te zijn. Toen dat niet meer mogelijk was hebben ze samen Britt op de best mogelijke manier uitgelegd wat de ziekte van haar moeder inhield. Bijvoorbeeld door de boeken van Myrthe van der Meer: Pien en de spoken. Tess wist dat mama een groen en een rood poppetje in haar hoofd had en dat soms het groene poppetje sterker was en dat soms het rode poppetje erg sterk was.
Waarom Barry ondanks alles van haar is blijven houden kan ik niet voor hem beantwoorden, maar ik begrijp het wel. Lianne was meer dan haar ziekte, ze was ook een geweldige vrouw. Ik vraag me ook altijd of waarom deze vraag gesteld wordt aan partners of vrienden van psychisch lijdende mensen en niet aan partners of vrienden van mensen met een terminale ziekte. Barry en Lianne waren een team. Ik heb altijd vol bewondering toegekeken hoe liefdevol Barry met haar omging tijdens haar herbelevingen. Hoe goed hij haar kon vertellen wat er op dat moment met haar gebeurde. Dat ze veilig was, en niet alleen.
Lianne heeft enorm veel antidepressiva geprobeerd, maar niets werkte. Uiteindelijk bleek dat ze een gen had, of juist niet, dat weet ik niet precies meer, waarbij bepaalde antidepressiva haar juist suïcidaler maakte. Dat is onderzocht en gediagnosticeerd. Dus periodes met nieuwe medicatie waren gevaarlijk. Ook automuliteerde ze om de spanning in haar lichaam kwijt te raken. Ik heb meerdere malen appjes ontvangen met berichten als ‘Denk je dat dit gehecht moet worden?’ met een foto van een bloederige snee die ze in haar arm had gemaakt.Dan zat ik even later weer zwaluwstaartjes te knippen om haar te verbinden. Natuurlijk begreep ik dat soort acties niet van haar. Maar als mensen zeiden: ‘Trek je handen ervan af’ zei ik altijd ‘Mijn vriendin is ziek, stel dat ze kanker had gehad en het werd te zwaar werd, zou je dit dan ook zeggen?’
Wanneer er paniek uitbrak ging ik naar Lianne toe om te kijken of we haar rustig konden krijgen. We probeerden altijd om een crisisopname te voorkomen, maar vaak was het wel het veiligst. Als Lianne in paniek was, zag ze nog maar een uitweg: de dood. Opsluiting was dan de enige optie om veilig te zijn. Ik ving Britt dan altijd op, zodat ze niet zou zien wat er op dat moment thuis gebeurde. Ik kwam haar gewoon met een grote glimlach ophalen met de mededeling dat ze mocht komen logeren. Uiteindelijk vertelden we dan meestal wel dat het ‘rode poppetje’ van mama sterk was.
Het is moeilijk om bevriend te zijn met iemand die zo met zichzelf in de knoop zit. Ik heb niet alleen over haar bolletje geaaid, ik ben altijd duidelijk en soms ook echt boos geweest. Alleen…. je weet dat dat eigenlijk geen zin heeft. Mensen zeggen vaak dat degenen die roepen dat ze uit het leven willen stappen, het niet doen. Dat het een schreeuw om hulp is, wat natuurlijk ook zo is. Maar ik dacht van Lianne altijd: ‘Ze moet alleen nog maar durven.’
De dood zelf maakte Lianne niet bang. Ze was alleen maar bang dat het zou mislukken.
Het werd schering en inslag dat Barry mij appte als Lianne was weggelopen of omdat ze een berichtje stuurde dat ze niet meer thuis zou komen. Als hij niet in de buurt was, of wanneer ze niet reageerde op zijn berichten vroeg hij mij om contact op te nemen of in het uiterste geval om te gaan kijken. Uiteindelijk ging het echt niet meer en wilden we dat Lianne langdurig opgenomen zou worden. Een hels dilemma, omdat ze voor lange tijd weg zou zijn bij haar kind, maar zo ging het ook niet langer. Ze kwam terecht in een kliniek, voor behandeling en om te leren omgaan met haar autisme.
Vanaf dat moment stond Barry er alleen voor met Britt. Het was de bedoeling dat Lianne om het weekend thuis zou komen, maar vaak lukte dat niet omdat ze er te slecht aan toe was. Hij en Lianne appten veel met elkaar, en twee keer per week bracht ze Britt met beeldbellen naar bed. Toch ging het ook in de kliniek niet beter. Ze is in die periode zelfs een keer van het spoor weggehaald. Ik ben toen heel boos geworden en heb gezegd dat ze dat niet kon maken. Dat haar kind afscheid moest kunnen nemen, en dat ze dus toonbaar moest blijven. Zo ver was ik dus al in het proces. Ik denk dat ik ergens al wist dat ze hoe dan ook uit het leven wilde stappen, dat niemand haar tegen kon houden. Lianne raakte regelmatig zodanig in paniek dat ze overmeesterd en platgespoten werd. Uiteindelijk gebeurde dat zo vaak dat Barry besloot haar daar weg te halen. Lianne kon opgehaald worden, als Barry een verklaring zou ondertekenen waarin hij aangaf dat hij de volledige verantwoordelijkheid voor haar op zich nam. Hij het was kiezen uit twee kwaden. Ze was er niet aan toe om naar huis te gaan, maar steeds opnieuw platgespoten worden was ook geen optie. Maar ja, toen zaten we hier met een psychisch zieke vrouw, ondanks dat ze wel gewoon aanspreekbaar was. Lianne zag huizenhoog op tegen alle verwachtingen die mensen van haar zouden hebben nu ze weer thuis was. Dat ze beter was, normaal. Samen met mijn vriendinnen hebben we toen wel gesproken met elkaar :’Hoe gaan wij dit doen? Welke grenzen zijn voor ons belangrijk en welk beroep kan Barry wel en niet op ons doen?’ Britt werd voor ons nummer een. Voor haar zouden we er altijd zijn.
In november vorig jaar heeft Lianne een stel opgespaarde pillen ingenomen en zich vervolgens in het park verstopt. Ze wilde daar wachten tot ze zou doodgaan. Barry had me inmiddels weer geappt dat Lianne verdwenen was, en uiteindelijk is er een zoekactie met een helikopter opgezet.. En een paar dagen later bezocht ik haar op de crisisafdeling. Toen ik gezegd: ‘Ik kan dit niet meer. Ik kom jou niet meer zoeken of je proberen tegen te houden. Ik ben op.’ Er moest iets gebeuren, en Lianne besloot dat het laatste wat ze wilde proberen een hulphond was. Een die speciaal was opgeleid om paniekaanvallen te herkennen en haar te helpen haar hartslag te kalmeren en haar uit haar paniekaanvallen te krijgen. Samen met Barry heb ik daar een crowdfunding voor opgestart, want een haar hulphond werd in Lianne’s geval niet vergoed, maar uiteindelijk kwam de hond er. Lianne noemde haar ‘Raza’, een Afrikaans woord voor ‘Hoop’. Dat was wat Lianne altijd zei: ‘Hoop sterft als laatste.’
Helaas bleek ook dit niet de oplossing. Een pup geeft veel prikkels en werk en Raza moest eerst nog een tweejarige opleiding volgen voor hij een echte hulphond zou zijn. De ontgoocheling was teveel voor Lianne en op 24 maart van het afgelopen jaar ontvingen we in onze vriendinnen appgroep het bericht dat ze ‘wilde stoppen’. Ze vroeg of wij er voor haar wilden zijn tot haar zelf-euthanasiedag, zodat ze haar laatste weken niet eenzaam zouden zijn..
Toen ik haar daarna sprak, heb ik aangegeven dat mijn vriendschap ook tot daar reikte, en dat we moesten praten over wat ze van mij nodig had. Ze vond het heel belangrijk dat niemand aansprakelijk gesteld kon worden. We waren murw, Barry ook. Van snijden en weglopen was Lianne inmiddels zover dat ze door de herbelevingen heel hard met haar hoofd tegen de muur bonkte, ze had voortdurend korsten op haar hoofd. En ook Veilig Thuis was inmiddels ingeschakeld na een anonieme melding. Ik snap de bezorgdheid, maar die melding gaf bij Lianne alleen maar meer paniek.
Britt was inmiddels vaker bij mij dan thuis, ze merkte inmiddels wel dat het echt niet goed ging met haar moeder. Lianne had hele sterke kalmeringsmiddelen in een neusspray. Die was alleen voor nood, maar ze nam het veel vaker om zo ‘normaal’ mogelijk te zijn als Britt er was. Die neusspray hadden echter als bijwerking dat ze er soms flauw door viel. Toen ze op een middag met Britt een fotoalbum – waarvan Lianne wist dat het een herinneringsboek zou worden – maakte, viel ze ineens om. Britt is toen enorm geschrokken. Gelukkig was Barry er op dat moment ook. Dat moment is voor Lianne bepalend geweest om haar ‘wens’ door te zetten. Ze kon geen veilig thuis meer bieden aan Britt. ‘Dit kan niet Eef! Dit is niet goed voor Britt.’ zei ze later tegen mij. Niet lang daarna besloot Lianne dat het zover was. Ze wilde op die manier niet langer blijven.
Britt liep bij een de Kopp-kinderen groep, een hulpgroep voor kinderen van ouders met psychische problematiek. Lianne wist dat van de meest traumatische dingen voor kinderen van een ouder die suïcide pleegt, is dat ze erdoor worden overvallen Lianne heeft erg geworsteld met of ze het Britt zelf moest vertellen en uiteindelijk heeft ze ervoor gekozen om dat wel te doen. Op 21 april had Britt haar laatste bijeenkomst bij de Kopp-groep. Lianne is daar toen naar toe gegaan om Tess te vertellen dat mama te ziek was om nog beter te worden, en dat ze zou gaan overlijden. Het afscheid was emotioneel en onwerkelijk, vertelde Barry later. Het voelde definitief, maar was het dat ook echt? Dat wisten ze de volgende dag pas…
Het is niet te beschrijven natuurlijk, hoe verdrietig zo’n afscheid is. Maar zelfs Britt was inmiddels zover dat ze wist dat het echt niet meer ging. Toen Lianne daar wegging stuurde ze me een spraakbericht. Ze was in tranen omdat ze afscheid had genomen van haar man en dochter, maar ook euforisch. Ze zei dat dit de mooiste dag uit haar leven was. Dat ze had gewild dat ze zich altijd zo had kunnen voelen.
Daarna is Lianne teruggegaan naar de instelling in Utrecht, waar ze sinds een paar dagen verbleef. Ze is in Utrecht geboren, en daar wilde ze ook sterven.Ze wist dat ze om elf uur ‘s avonds nog gecontroleerd zou worden, en daarna heeft ze een middel ingenomen dat ze via internet had besteld. De volgende dag is ze gevonden. Ze heeft een brief achtergelaten voor de verpleging die haar zou vinden, met een excuus en dat ze helaas geen andere mogelijkheid meer zag. Later ben ik erachter gekomen dat er een internationaal online forum bestaat waar mensen van over de hele wereld bespreken hoe ze een einde aan hun leven willen maken. Geen idee hoe Lianne daar terecht is gekomen, hier heeft ze in ieder geval hulp gekregen hoe ze het middel in handen kon krijgen waar ze naar op zoek was.
Lianne’s uitvaart was prachtig. Ze heeft zelf nog een laatste boodschap ingesproken waarin ze sorry zegt omdat ze haar pijn aan ons overdraagt, ons bedankt voor het begrijpen van haar keuze en dat ze dankbaar is dat ze het leven heeft mogen doorgeven aan haar prachtige dochter. Ze heeft een doos met cadeautjes voor Britt achtergelaten, met daarin een door haar zelf genaaide jurk voor de uitvaart, cadeautjes voor wanneer ze het moeilijk heeft, voor haar achttiende verjaardag en wanneer ze gaat trouwen, en zo nog wat speciale gelegenheden. Ook had ze nog de hele vriezer vol eten gelegd voor Barry en Britt. Barry was, is, kapot van verdriet, maar hij gunt haar de rust waar ze naar verlangde. En zo staat iedereen die van haar hield erin. We begrijpen het, maar hadden haar liever hier gehouden.
Voor mij was de laatste periode met Lianne vooral overleven. Ik kamp met verdriet en gemis maar ook met alle tegenstrijdigheden: Dat ik wilde dat ze bleef, maar ook dat ik de heftigheid van de situatie niet meer goed aankon. Sinds haar overlijden durf ik voor het eerst in vier jaar tijd mijn telefoon aan de kant te leggen. Als Barry nu appt, weet ik dat het voor een huis tuin en keuken ding is. Ik heb aan de hartbewaking gezeten, zo’n kastje, omdat ik last van hartkloppingen had, en die zijn nu verdwenen. Ondanks alle verdriet is er niet alleen voor haar rust gekomen, maar ook voor ons. Ik ben zwaar over mijn grenzen gegaan in dit contact en dat is een bewuste keuze geweest, maar weet dat ik deze intensiteit van een vriendschap niet nog een keer aankan, en dus mijn grenzen in de toekomst beter bewaak.
Het enige wat ik nu nog heel graag wil, is het begrip voor mensen zoals Lianne vergroten. Er zijn in Nederland namelijk héél erg veel ‘Lianne’s’. Vrouwen én mannen met een of meerdere stoornissen, die door de complexiteit, niet goed behandeld kunnen worden. Lianne heeft me gevraagd dat te doen, door een boek over haar leven te schrijven.
Ik ben geen schrijver, al ik vind schrijven wel heel leuk. Ik denk nog na over in welke vorm ik het wil gieten, dus ik ga beginnen met het uitpluizen van al haar dagboeken en dossiers. Lianne wilde heel graag dat haar verhaal gehoord wordt, omdat er zo’n taboe rust op uit het leven willen stappen, vooral als je een kind hebt. Ik worstelde zelf ook lang met die vraag, alleen ik zag ook hoe Lianne eraan toe was, en dat ze echt niet verder kon. En toch.. als ik Britt zie, zie ik ook alles wat Lianne niet meer met haar kan meemaken. Dat blijft steken.
Britt is niet mijn kind, maar ik houd wel heel veel van haar. Op haar verjaardag zei ze tehen me: ‘Nu weet ik zeker dat mama dood is, want hoe slecht het ook met mama ging. Ze was er altijd op mijn verjaardag.’ Zo hartverscheurend..Toch gaat het naar omstandigheden goed met haar, ze is nog steeds vaak bij ons, en ook voor haar is er nu minder stress. Daarbij was ze er – wrang genoeg- al aan gewend dat Lianne er vaak niet was. Maar ze is nu nog jong. Ik weet zeker dat ze mijn inzichten en verhalen over haar moeder ooit nodig gaat hebben daarom wil ik ook mijn best doen om dat boek te schrijven. Voor Britt ga ik alles uitpluizen, alle berichten weer doorspitten en spraakberichten beluisteren. Een monsterklus. En dan ben ik er voor haar, op wat voor manier dan ook.
*De naam van Britt is aangepast.
Bij euthanasie dient een arts het dodelijke middel toe, doorgaans via een infuus. De arts heeft daarbij de regie. Bij zelfeuthanasie verzamelt iemand zelf, soms met hulp van naasten, een of een aantal middelen die in de juiste combinatie dodelijk zijn en dient die zichzelf toe. Bij zelfeuthanasie liggen het initiatief en de regie niet in de handen van de arts, maar geheel in handen van de patiënt zelf.